Κυματοθραύστης: η ένσταση της MOnuMENTA

Ο θαλάσσιος χώρος που απειλείται από την κατασκευή του κυματοθραύστη.

Όχι χωρίς κάποια έκπληξη παρατηρώ ότι η πρόσφατη ανάρτησή μου για το άρθρο της Βικτώριας Τράπαλη στο Aegina News προκάλεσε εντονότατο ενδιαφέρον και έναν ζωηρότατο διάλογο στο μπλογκ μας, που συνεχίζεται μέχρι αυτήν την στιγμή –ξεπερνώντας ορισμένες φορές, μάλιστα, τα όρια της κοσμιότητας. Όλα αυτά δείχνουν ότι το ενδιαφέρον του κοινού του Πρώτα η Αίγινα για το θέμα είναι μεγάλο. Για να μην παραμείνει λοιπόν ο διάλογος εγκλωβισμένος στα επιχειρήματα που αναπτύσσει ο Κώστας Ηλίας στο εν λόγω άρθρο, αναδημοσιεύω εδώ –για πρώτη φορά, απ’ όσο γνωρίζω, σε αιγινήτικο μέσο– το κείμενο μίας πολύ σημαντικής ένστασης που υποβλήθηκε  εναντίον του προτεινόμενου έργου.

Πρόκειται για επιστολή που η Εταιρεία για την Προστασία της Φυσικής και της Αρχιτεκτονικής Κληρονομιάς MOnuMENTA απηύθυνε προς τον Υπουργό Πολιτισμού και Τουρισμού Παύλο Γερουλάνο, εκφράζοντας τις ενστάσεις της για την κατά πλειοψηφία γνωμοδότηση του Κεντρικού Αρχαιολογικού Συμβουλίου υπέρ του κυματοθραύστη, παρά την αντίθετη εισήγηση των καθ’ ύλην αρμοδίων αρχαιολόγων. Η επιστολή ζητά την αναπομπή του όλου θέματος για επανεξέταση, «δίνοντας έτσι την ευκαιρία σε πολίτες και φορείς να εκθέσουν τις σοβαρές επιπτώσεις που θα έχει το έργο στις αρχαιότητες, στα μνημεία, στην ιστορική πόλη και στο τοπίο της Αίγινας». Στην επιστολή –το πλήρες κείμενο της οποίας παρατίθεται παρακάτω– αναπτύσσονται σοβαρά επιχειρήματα εναντίον της λύσης του κυματοθραύστη. Η κεντρική θέση που εκφράζεται είναι ότι η τυχόν κατασκευή του συγκεκριμένου έργου δημιουργεί περισσότερα προβλήματα από όσα επιλύει και, κυρίως, αναλώνει το φυσικό, το πολιτισμικό και το αισθητικό κεφάλαιο του νησιού, υπονομεύοντας έτσι τη μελλοντική του ανάπτυξη.

Ο μελετητής παρουσιάζει το έργο του.

Η επιστολή έχει ημερομηνία 9 Ιουνίου και βρίσκεται αναρτημένη στον ιστότοπο της εταιρείας από τις 21 του ίδιου μήνα. Σύμφωνα μάλιστα με πληροφορίες, έχουν έκτοτε υποβληθεί και άλλες σοβαρές ενστάσεις στο Υπουργείο· ενστάσεις εξαιρετικά υποστηρικτικές του αιτήματος της MOnuMENTA. Όπως είναι επόμενο, η απόφαση του Υπουργού Πολιτισμού και Τουρισμού αναμένεται με ιδιαίτερο ενδιαφέρον τόσο εντός όσο και εκτός Αιγίνης.

Ακολουθεί το κείμενο της επιστολής:

Αθήνα, 9 Ιουνίου 2011

Κύριο Παύλο Γερουλάνο
Υπουργό Πολιτισμού και Τουρισμού
Μπουμπουλίνας 20-22
106 82 Αθήνα

Αξιότιμε κύριε Υπουργέ,

Στη συνεδρίασή του της 8ης Φεβρουαρίου 2011, και αντίθετα προς τις εισηγήσεις της καθ’ ύλην αρμόδιας Εφορείας Ενάλιων Αρχαιοτήτων, της ΚΣΤ′ Εφορείας Κλασικών Αρχαιοτήτων και της Εφορείας Νεωτέρων Μνημείων Αττικής, το Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο γνωμοδότησε κατά πλειοψηφίαν –και όχι ομόφωνα– υπέρ της κατασκευής κυματοθραύστη από ογκόλιθους, μήκους 580 μέτρων και ύψους 2 μέτρων από την επιφάνεια της θάλασσας, εντός του αρχαιολογικού χώρου του αρχαίου λιμένα της Αίγινας, σε άμεση οπτική επαφή με τον αρχαιολογικό χώρο της ακρόπολης, στο ακρωτήριο της Κολώνας, καθώς και με τον νεότερο ιστορικό οικισμό της Πόλης της Αίγινας, ο οποίος περιλαμβάνει μεγάλο αριθμό κηρυγμένων διατηρητέων κτιρίων.

Σκοπός της κατασκευής αυτής είναι η προστασία του υπάρχοντος σύγχρονου λιμένα, ο οποίος είναι εκτεθειμένος σε ανέμους ΝΔ, Δ και ΒΔ κατεύθυνσης. Στην εν λόγω συνεδρίαση παρέστησαν ο Δήμαρχος του νησιού, ο πρόεδρος του Δημοτικού του Λιμενικού Ταμείου και ο μελετητής του έργου κ. Σ. Ανδριάνης οι οποίοι τοποθετήθηκαν υπέρ του συγκεκριμένου έργου, παρουσιάζοντάς το ως δήθεν πάγιο αίτημα της τοπικής κοινωνίας, μοναδική εφικτή λύση σε προβλήματα ασφαλείας της ναυσιπλοΐας και απαραίτητη προϋπόθεση για τη μελλοντική ανάπτυξη του νησιού. Στους ανωτέρω ισχυρισμούς δεν δόθηκε η ευκαιρία να υπάρξει αντίλογος, με αποτέλεσμα η πλειοψηφία των μελών του Συμβουλίου να πεισθεί για την υποτιθέμενη αναγκαιότητα του έργου και να γνωμοδοτήσει, αντίθετα από τις εισηγήσεις των αρμοδίων αρχαιολόγων και σύμφωνα με την πληροφόρηση που παρείχαν οι εν λόγω παράγοντες, και η οποία, όπως θα αναπτύξουμε κατωτέρω, μεταφέρει μια πλασματική εικόνα της αναγκαιότητάς του έργου.

Η κατασκευή ενός ογκώδους κυματοθραύστη στην καρδιά ενός σημαντικού αρχαιολογικού χώρου είναι απαράδεκτη καθώς

• καταστρατηγεί κάθε έννοια προστασίας του τοπίου, του οικοσυστήματος, των αρχαίων καταλοίπων και της ιστορικής μνήμης ενώ 
• θα επιφέρει, όπως θα εξηγήσουμε παρακάτω, πολύ περισσότερα προβλήματα από αυτά που τυχόν θα επιλύσει. 

Ως εκ τούτου, δεδομένου ότι θεωρούμε το έργο επιζήμιο για το νησί (α′) αρχαιολογικά, (β′) οικολογικά (γ′) αισθητικά, αλλά και (δ′) αναπτυξιακά, ζητούμε την επανεξέταση του όλου θέματος από το ΚΑΣ, με τη δυνατότητα προβολής και της αντίθετης άποψης από αυτήν που εξέφρασε η Δημοτική Αρχή και ο μελετητής του έργου.

Συνοψίζοντας το σκεπτικό μας, έχουμε να παρατηρήσουμε τα εξής:

Α′. Όπως προαναφέρθηκε, το έργο θα κατασκευασθεί εντός του υποθαλάσσιου χώρου του αρχαίου λιμένα της Αίγινας και σε άμεση γειτνίαση με την ακρόπολη (Κολώνα), όπου υπάρχουν σημαντικά αρχαιολογικά κατάλοιπα από τους προϊστορικούς μέχρι τους βυζαντινούς χρόνους, το αρχαιολογικό μουσείο, αλλά και τα νεώτερα διατηρητέα μνημεία της σύγχρονης πόλης της Αίγινας. Επιπλέον, οι γεμάτοι αρχαία όστρακα ύφαλοι μόλοι στα ανοιχτά του λιμανιού, οι οποίοι δεν έχουν ανασκαφεί κανονικά, αναγκαστικά θα κινδυνεύσουν κατά τη διεξαγωγή των έργων. Κυρίως όμως η δημιουργία ενός μεγάλου λιμανιού θα βλάψει σημαντικά τις αρχαιότητες, αφού μοιραία ο χώρος θα καταστεί μοιραία μόνιμο αγκυροβόλιο πλοίων αναψυχής (μαρίνα), τα οποία με τις άγκυρες, τις αναταράξεις των μηχανών τους και την πολλαπλή ρύπανση θα αποτελέσουν μόνιμο κίνδυνο για την περιοχή. Επιπρόσθετα το λιμάνι-αγκυροβόλιο θα προσβάλει ανεπανόρθωτα τον ενιαίο ιστορικό αυτό χώρο, αλλοιώνοντας τη χρήση και τον χαρακτήρα του, ο οποίος ήδη επιβαρύνεται από τη λειτουργία του υπάρχοντος «νέου λιμανιού» με αυξημένη κίνηση οχημάτων , (Ι.Χ. και επαγγελματικών βαρέως τύπου), και την αντίστοιχη κυκλοφοριακή συμφόρηση, ρύπανση και θόρυβο που προκαλούν.

Β′. Όπως έχει αποδειχθεί στην πράξη σε άλλες περιπτώσεις κατασκευής παρόμοιων έργων, οι επιπτώσεις τους (που σχετίζονται με τη διαταραχή των υποθαλάσσιων ρευμάτων) αποδεικνύονται πολύ πιο επιβλαβείς από ότι προβλέπουν/διαβεβαιώνουν οι μελέτες περιβαλλοντικών επιπτώσεων, οι οποίες βασίζονται σε μαθηματικά μοντέλα, αφήνοντας έτσι μεγάλα περιθώρια σφάλματος. Η καταπόντιση ογκολίθων καθώς και μεγάλης ποσότητας ανόργανων υλικών και μπάζων από οικοδομές θα επιβαρύνει το υποθαλάσσιο οικοσύστημα. Ο κίνδυνος καταστροφής της παραλίας της Αύρας –μιας από τις ελάχιστες αμμουδιές της Αίγινας που προσελκύει πλήθος κολυμβητών– και της μετατροπής της σε βούρκο είναι άμεσος, αφού το έργο θα την μεταβάλει σε κλειστή θάλασσα-αγκυροβόλιο με την ανάλογη ρύπανση. 

Γ′. Μια τρίτη αρνητική επίπτωση του έργου για τον μέσο κάτοικο ή επισκέπτη του νησιού, είναι η αισθητική αλλοίωση του μοναδικού τοπίου της Αίγινας. Η Αίγινα ακόμη προσφέρει τη σπάνια ομορφιά του φυσικού της τοπίου, με τον παραδοσιακό νησιωτικό και αγροτικό χαρακτήρα της, τα διάσπαρτα στο νησί αξιοσημείωτα κλασικά, βυζαντινά και καποδιστριακά μνημεία, καθώς και την ιδιόμορφη αρχιτεκτονική της, με τα κτήρια στο χρώμα του χονδροκόκκινου και της ώχρας, με τις σαφείς νεοκλασικές επιδράσεις, κυρίως στον ιστορικό οικισμό της Πόλης όπου και το προτεινόμενο έργο αποτελούν σημαντικούς πόλους έλξης. Παρά τα όποια πλήγματα έχει δεχθεί από την αλόγιστη δόμηση, η Πόλη της Αίγινας, και ιδιαιτέρως το μέτωπό της προς την παραλία, είναι ένα από τα ελάχιστα σημεία στο νησί που έχουν διατηρήσει τον χαρακτήρα και την υψηλή αισθητική τους. Η Αίγινα υπήρξε τόπος διαμονής πολλών σημαντικών εικαστικών, όπως ο Γιάννης Μόραλης, ο Νίκος Νικολάου, ο Χρήστος Καπράλος, ο Γιάννης Παππάς, αλλά και πολλών νεωτέρων, που έχουν αποτυπώσει την ιδιαίτερη φυσιογνωμία της στο έργο τους. Έτσι ο όγκος του προτεινόμενου κυματοθραύστη παρεμβαίνει καταλυτικά στο μοναδικό τοπίο της μικρής παραθαλάσσιας νεοκλασικής πόλης και της αρχαίας της ακρόπολης καταστρατηγώντας όλα όσα θέτει η ευρωπαϊκή σύμβαση του τοπίου, νόμος και του ελληνικού κράτους από τον Φεβρουάριο του 2010. Το μεγάλο ύψος του (2 μ. από την επιφάνεια της θάλασσας) ξεπερνάει το ύψος του βλέμματος ενός ανθρώπου που κάθεται στην ακροθαλασσιά, κρύβοντας τη γραμμή του ορίζοντα και τραυματίζοντας ανεπανόρθωτα το μοναδικό ηλιοβασίλεμα. Το θλιβερό αυτό δεδομένο υποβαθμίζεται συστηματικά στην ανάλυση των υποστηρικτών του έργου: ας σημειωθεί ότι, προφανώς αντιλαμβανόμενος όλα τα παραπάνω μειονεκτήματα που μοιραία θα προκύψουν από την εκτέλεση του έργου, ο μελετητής έχει συστηματικά αποφύγει να παρουσιάσει μια τρισδιάστατη ψηφιακή απεικόνιση, όπου θα ήταν εμφανής η καταλυτική παρεμβατικότητα της κατασκευής στο τοπίο.

Δ′. Oι συνθήκες οι οποίες, κατά την άποψη της δημοτικής αρχής, επιβάλλουν την κατασκευή κυματοθραύστη δεν έχουν ως τώρα εμποδίσει την ανάπτυξη του νησιού. Αντίθετα, κατά τις τελευταίες δεκαετίες και παρά την έλλειψη «ασφαλούς λιμένα» η Αίγινα έχει γνωρίσει μια πρωτοφανή ανάπτυξη που χαρακτηρίζεται από τεράστια οικοδομική δραστηριότητα και μεγάλη αύξηση των επισκεπτών, αλλά και της όλο αυξανόμενης εκείνης μερίδας του πληθυσμού που ενώ εργάζεται στην πρωτεύουσα έχει επιλέξει το νησί ως μόνιμο τόπο κατοικίας.

Έχοντας εκθέσει τα ανωτέρω, οφείλουμε να παρατηρήσουμε ότι πάγιο αίτημα των κατοίκων και των φορέων της Αίγινας ήταν και παραμένει η μεταφορά του λιμένα σε άλλο σημείο εκτός πόλης και όχι η παγίωσή του στον τόπο που βρίσκεται τώρα. Λόγοι όμως οικονομικοί απέτρεψαν μέχρι σήμερα την υλοποίηση αυτού του σχεδίου. Έτσι το έργο του κυματοθραύστη παρουσιάστηκε στο ΚΑΣ ως αίτημα κοινής αποδοχής, ως η μόνη εφικτή λύση για τη δημιουργία ενός ασφαλούς λιμένα που θα συμβάλει στην ανάπτυξη του νησιού. Ως προς αυτά έχουμε να αντιτείνουμε τα εξής:

1. Το πρόβλημα της ασφάλειας έχει και άλλες λύσεις: Σε ό,τι αφορά την ασφάλεια τόσο των επιβατών κατά την επιβίβαση και την αποβίβασή τους, όσο και των κατοίκων όταν αντιμετωπίζουν έκτακτες ανάγκες υγείας που απαιτούν την άμεση μεταφορά τους σε νοσοκομεία της πρωτεύουσας, υπάρχουν απλούστερες, αποτελεσματικότερες και λιγότερο παρεμβατικές και χρονοβόρες λύσεις από την κατασκευή ενός ογκώδους κυματοθραύστη με όσα προβλήματα συνεπάγεται. αυτό το έργο. Π.χ. –για την ασφάλεια των επιβατών– ειδική διαμόρφωση του μετώπου των προβλητών, συστήματα αποστράγγισης, και –για την ασφάλεια των κατοίκων– εκβάθυνση υπαρχόντων λιμένων, κατασκευή ελικοδρομίου κ.λπ.

2. Η λύση του κυματοθραύστη δεν είναι απολύτως αποτελεσματική. Έχουν δημοσιοποιηθεί έντονες επιφυλάξεις ειδικών στα θέματα ναυσιπλοΐας, και μάλιστα σε έντυπα και ηλεκτρονικά δημοσιεύματα, ως προς την αποτελεσματικότητα του προτεινόμενου έργου. Η θέση του προτεινόμενου κυματοθραύστη σε συνδυασμό με τις υπάρχουσες ενάλιες αρχαιότητες δημιουργεί προβλήματα στους ελιγμούς, την πόντιση αγκύρων στην επιβαλλόμενη απόσταση και άρα στην ασφαλή προσέγγιση μεγάλων πλοίων στον λιμένα, και κυρίως όταν επικρατούν ισχυροί άνεμοι, οι οποίοι επηρεάζουν τη συμπεριφορά του πλοίου ανεξαρτήτως των κυμάτων, και τους οποίους, όπως είναι προφανές, ένας κυματοθραύστης δεν δύναται να περιορίσει.

3. Η λύση του κυματοθραύστη δεν είναι η μόνη εφικτή. Υπάρχουν και άλλες προτάσεις για έργα μικρότερης κλίμακας, που λύνουν το πρόβλημα του λιμένα, με μικρότερες, ή μηδενικές, συνέπειες για τις αρχαιότητες και το τοπίο της Αίγινας, όπως π.χ. η μικρή επέκταση της υπάρχουσας προβλήτας του λευκού φανού που θα επιτρέψει την πρόσδεση πλοίων και από τις δύο πλευρές της, ανάλογα με την κατεύθυνση των ανέμων. Εναλλακτικά έχει προταθεί εκβάθυνση και πρόχειρη διαμόρφωση του υπάρχοντος λιμένα στο Λεόντι, ή στην Αγία Μαρίνα, ώστε να χρησιμεύει ως σημείο πρόσδεσης των μεγάλων επιβατηγών/οχηματαγωγών πλοίων κατ’ εξαίρεσιν, όταν οι καιρικές συνθήκες δεν επιτρέπουν την προσέγγισή τους στην υπάρχουσα προβλήτα της Πόλης της Αίγινας.

4. Η λύση του κυματοθραύστη δεν είναι κοινώς αποδεκτή. Όπως γίνεται φανερό από σειρά δημοσιευμάτων στον τοπικό τύπο και αναρτήσεων σε δικτυακούς τόπους τοπικού ενδιαφέροντος, εκφράζονται από πολλούς έντονες αντιδράσεις στην προοπτική κατασκευής του κυματοθραύστη. 

Είναι, πιστεύουμε, προφανές ότι το έργο του κυματοθραύστη επιλύει ελάχιστα προβλήματα (τα περισσότερα από τα οποία μπορούν να αντιμετωπισθούν με απλούστερους και πιο ανώδυνους τρόπους), ενώ δημιουργεί άλλα προβλήματα πολύ πιο σημαντικά. Αν και τα έργα αυτού του είδους θεωρούνται κατά κανόνα αναπτυξιακά, η κατασκευή του συγκεκριμένου κυματοθραύστη αναλώνει το φυσικό, το πολιτισμικό και το αισθητικό κεφάλαιο του νησιού, υπονομεύοντας έτσι τη μελλοντική του ανάπτυξη. 

Για όλους τους προαναφερθέντες λόγους, ζητούμε την αναπομπή του θέματος για επανεξέταση από το ΚΑΣ, ώστε να δοθεί η δυνατότητα ανάπτυξης, κατά τη συνεδρίαση, και των πολύ σοβαρών ενστάσεων που προβάλλει ένα σημαντικό τμήμα της αιγινήτικης και της ευρύτερης κοινωνίας.

Αυτό λοιπόν είναι το κείμενο της επιστολής, η οποία πιστεύω ότι θέτει πολλά θέματα προς συζήτηση στον διάλογο για τον κυματοθραύστη που ξεκίνησε με αφορμή την τελευταία μου ανάρτηση. Κλείνοντας, σημειώνω επιπροσθέτως ότι δεν είναι η πρώτη φορά που το Πρώτα η Αίγινα ασχολήθηκε με το θέμα. Το έχουμε καλύψει στο παρελθόν με άρθρα του Μιχάλη Μουτσάτσου –παλαιού πρωτεργάτη της κίνησης για την μεταφορά του εμπορικού λιμένα στο Λεόντι– και του Τζάνου Σημαντώνη –πρώην προέδρου του Λιμενικού Ταμείου με διαφορετική άποψη από αυτήν που προκρίθηκε τελικά– καθώς και με ένα δικό μου που αναφερόταν στην κάλυψη του θέματος από τον αθηναϊκό τύπο και προέβλεπε το ευρύτερο, πανελλαδικό ενδιαφέρον που ήταν επόμενο το θέμα να προκαλέσει.